Gdzie oddać niepotrzebne książki? Inicjatywy wspierające czytelnictwo

Problem nadmiaru książek dotyka prędzej czy później każdego pasjonata literatury. Pęczniejące półki, brak miejsca na nowe pozycje i stosy tomów, które prawdopodobnie już nigdy nie zostaną przez nas ponownie przeczytane, skłaniają do poszukiwania rozwiązań. Jednocześnie, jako miłośnicy słowa pisanego, odczuwamy wewnętrzny opór przed wyrzuceniem książek na śmietnik. Ten dylemat jest zupełnie naturalny – każda książka niesie ze sobą zarówno wartość materialną, jak i emocjonalny bagaż wspólnie spędzonych chwil, odkryć intelektualnych czy estetycznych uniesień.

Warto jednak spojrzeć na proces pozbywania się niepotrzebnych książek nie jako na stratę, lecz jako na szansę. Oddając swoje zbiory w odpowiednie miejsca, nie tylko porządkujemy przestrzeń wokół siebie, ale równocześnie umożliwiamy innym czytelnikom dostęp do literatury, która może odmienić ich życie, wzbudzić nowe zainteresowania czy po prostu dostarczyć rozrywki. W istocie, świadome przekazywanie książek dalej jest aktem promocji czytelnictwa – wartości niezwykle istotnej we współczesnym, zdominowanym przez cyfrowe media świecie.

Współczesny rynek oferuje wiele możliwości, których jeszcze kilkanaście lat temu po prostu nie było. Powstają nowe inicjatywy społeczne, crowdfundingowe projekty biblioteczne czy aplikacje ułatwiające wymianę książek. Dzięki temu możemy dostosować sposób przekazania naszych zbiorów do ich rodzaju, stanu zachowania czy naszych osobistych preferencji. W niniejszym artykule przedstawiamy kompleksowy przegląd miejsc i sposobów, które pozwolą Twoim książkom zyskać drugie życie.

Biblioteki publiczne jako pierwszy wybór

Biblioteki publiczne stanowią naturalny wybór dla osób poszukujących dobrego miejsca dla swoich niepotrzebnych książek. Te instytucje kultury, często niedofinansowane przez samorządy, z wdzięcznością przyjmują darowizny od czytelników. Warto jednak wiedzieć, że nie każda biblioteka przyjmie wszystkie książki, a procedury mogą się znacząco różnić w zależności od placówki.

Przed przekazaniem książek do biblioteki warto skontaktować się z nią telefonicznie lub mailowo, aby ustalić szczegóły. Większość bibliotek ma określone kryteria przyjmowania darów – przeważnie interesują się książkami wydanymi w ciągu ostatnich 5-10 lat, w dobrym stanie technicznym, bez śladów zalania, pleśni czy intensywnych zabrudzeń. Biblioteki chętniej przyjmują literaturę piękną, popularnonaukową czy dziecięcą, natomiast podręczniki akademickie czy szkolne, szczególnie te starsze, rzadziej znajdują miejsce w ich zbiorach ze względu na dezaktualizację treści.

Ciekawą opcją, o której niewielu darczyńców wie, jest możliwość podpisania umowy darowizny z biblioteką, co pozwala na odliczenie wartości książek od podatku. Warto dopytać bibliotekarzy o taką możliwość, szczególnie przy większych ilościach przekazywanych pozycji. Niektóre biblioteki organizują również specjalne akcje zbiórek książek, najczęściej wiosną lub jesienią, kiedy to łatwiej jest przekazać nawet większe ilości literatury.

Według danych Biblioteki Narodowej, w 2022 roku biblioteki publiczne w Polsce wzbogaciły swoje zbiory o ponad 3 miliony woluminów, z czego około 12% stanowiły dary od czytelników. Te liczby pokazują, jak istotnym źródłem nowych pozycji w zbiorach bibliotecznych są właśnie prywatne darowizny.

Szkolne biblioteki i ich edukacyjne potrzeby

Biblioteki szkolne to kolejne miejsce, które warto rozważyć, zwłaszcza jeśli posiadamy literaturę dziecięcą, młodzieżową lub lektury szkolne. Te placówki często dysponują jeszcze mniejszym budżetem niż biblioteki publiczne, a potrzeby uczniów nieustannie rosną wraz z rozwojem podstawy programowej.

Biblioteki szkolne szczególnie cenią sobie aktualne wydania lektur, których często brakuje w wystarczającej ilości egzemplarzy. Przekazanie kompletu lektur do szkoły może realnie pomóc uczniom z rodzin o niższym statusie materialnym, którzy nie zawsze mogą pozwolić sobie na zakup wszystkich wymaganych książek. Warto pamiętać, że współczesne biblioteki szkolne pełnią również funkcję mediotek, dlatego chętnie przyjmują także audiobooki czy e-booki (jeśli posiadamy je w formie umożliwiającej legalne przekazanie).

Nowym trendem, który pojawił się w ostatnich latach, są tzw. „kąciki czytelnicze” w klasach, szczególnie w młodszych rocznikach szkół podstawowych. Nauczyciele często tworzą takie mini-biblioteczki we własnym zakresie, dlatego przekazanie książek bezpośrednio wychowawcy klasy może być dobrym rozwiązaniem, zwłaszcza w przypadku literatury dziecięcej.

Interesującą inicjatywą jest również „Książka dla biblioteki”, ogólnopolska akcja wspierania bibliotek szkolnych organizowana cyklicznie przez Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich. W jej ramach można przekazywać książki do konkretnych placówek, które zgłosiły swoje potrzeby.

Antykwariaty i księgarnie charytatywne – połączenie praktyczności z pomocą

Antykwariaty, zarówno stacjonarne jak i internetowe, to doskonałe miejsce dla książek o większej wartości kolekcjonerskiej, rzadkich wydań czy pozycji specjalistycznych. W przeciwieństwie do bibliotek, antykwariaty oferują możliwość odsprzedaży książek, co stanowi interesującą opcję dla osób chcących odzyskać część zainwestowanych środków.

Współczesne antykwariaty działają według różnych modeli biznesowych – niektóre kupują książki za gotówkę (zwykle 10-30% ceny rynkowej), inne oferują wymianę na inne pozycje z dopłatą, a jeszcze inne działają w systemie komisu, gdzie otrzymujemy zapłatę dopiero po sprzedaży naszych książek. Przed wizytą warto zorientować się, jaki model preferuje wybrany przez nas antykwariat.

W ostatnich latach niezwykle popularne stały się księgarnie charytatywne, łączące ideę przekazywania książek dalej z działalnością dobroczynną. Takie miejsca jak Sklepiki Społeczne Fundacji Sue Ryder, księgarnie Fundacji Pomoc Transportowcom czy sklepy Caritasu przyjmują dary książkowe, a następnie sprzedają je po symbolicznych cenach, przeznaczając dochód na cele charytatywne. To rozwiązanie pozwala na połączenie porządków w domowej biblioteczce z pomocą potrzebującym.

Nowością na polskim rynku są księgarnie społeczne działające online, jak np. Księgarnia Społeczna „Druga Strona” prowadzona przez Fundację Atelier Impakt, która zatrudnia osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Przekazując książki takim inicjatywom, wspieramy zarówno czytelnictwo, jak i aktywizację zawodową osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej.

Placówki opiekuńcze i zdrowotne jako przestrzeń biblioterapii

Domy dziecka, domy seniora czy oddziały szpitalne to miejsca, gdzie książki mogą pełnić funkcję nie tylko rozrywkową, ale także terapeutyczną. Biblioterapia, czyli metoda terapeutyczna wykorzystująca literaturę, zyskuje coraz większe uznanie wśród specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym i dobrostanem pacjentów.

Oddziały pediatryczne szpitali szczególnie potrzebują książek dla dzieci i młodzieży, które pomagają małym pacjentom przetrwać trudny czas leczenia. Najlepiej sprawdzają się tu książki o pogodnej tematyce, dobrze ilustrowane, w twardej oprawie (łatwiejszej do dezynfekcji). Ze względu na procedury sanitarne, do szpitali warto przekazywać wyłącznie książki nowe lub w idealnym stanie.

Domy seniora z kolei chętnie przyjmują literaturę z dużą czcionką, lekkie powieści, klasykę literatury oraz książki z gatunku wspomnień czy biografii. Seniorzy często poszukują lektur, które pamiętają z młodości, dlatego nawet starsze wydania mogą znaleźć tu entuzjastycznych czytelników.

W przypadku domów dziecka warto skontaktować się z konkretną placówką, aby dopytać o potrzeby. Oprócz literatury dziecięcej i młodzieżowej, często przydają się też podręczniki szkolne z ostatnich lat, poradniki czy książki rozwijające konkretne umiejętności. Wiele domów dziecka prowadzi regularne zbiórki książek, o których informują na swoich stronach internetowych czy profilach w mediach społecznościowych.

Ciekawą inicjatywą jest akcja „Zaczytani”, w ramach której wolontariusze nie tylko przekazują książki do placówek medycznych, ale również czytają je pacjentom, prowadząc zajęcia biblioterapeutyczne. Przekazując książki tej fundacji, możemy wseprzeć ideę biblioterapii w polskich szpitalach.

Społeczne inicjatywy czytelnicze i systemy wymiany

Ostatnie lata przyniosły rozkwit społecznych inicjatyw służących wymianie książek. Bookcrossing, czyli idea „uwalniania książek”, pozwala na pozostawianie przeczytanych pozycji w specjalnie oznaczonych miejscach (półkach bookcrossingowych), skąd może je zabrać każdy zainteresowany czytelnik.

W Polsce działa już ponad 1000 oficjalnych półek bookcrossingowych, zlokalizowanych w kawiarniach, uczelniach, urzędach czy parkach. Aby dołączyć do ruchu, wystarczy zarejestrować książkę na stronie bookcrossing.pl, otrzymać unikalny numer BIP, oznaczyć nim książkę i „uwolnić” ją w wybranym miejscu. Dzięki numerowi można później śledzić wędrówkę swojej książki po kraju czy nawet świecie.

Popularność zyskują także tzw. budki książkowe, czyli małe biblioteczki plenerowe w formie przypominającej budki telefoniczne lub domki dla ptaków. Inicjatywy takie jak „Wymieniialnia” w Warszawie, „Książka za Książkę” w Krakowie czy „Książko-dzielnia” w Poznaniu tworzą przestrzenie fizycznej wymiany książek między czytelnikami bez pośrednictwa instytucji.

Internet otworzył również nowe możliwości wymiany książek. Platformy takie jak Lubimyczytac.pl, Facebook Marketplace czy dedykowane grupy w mediach społecznościowych umożliwiają znalezienie czytelników zainteresowanych konkretnymi tytułami z naszych zbiorów. Warto wymienić także aplikacje mobilne jak Bookly czy ReadUp, które posiadają funkcje umożliwiające wymianę książek między użytkownikami.

Coraz większą popularnością cieszą się również cykliczne wydarzenia typu „Wielka Wymiana Książek”, organizowane w wielu polskich miastach. Podczas takich spotkań można wymienić swoje niepotrzebne książki na nowe pozycje, uczestniczyć w dyskusjach literackich i poznać innych pasjonatów czytania.

Rozwiązania dla książek w złym stanie

Co jednak zrobić z książkami, które nie nadają się do przekazania dalej ze względu na ich stan techniczny? Poplamione, pozbawione stron czy zaatakowane przez pleśń tomy nie znajdą miejsca ani w bibliotekach, ani u innych czytelników. Warto jednak wiedzieć, że nawet takie egzemplarze mogą znaleźć nowe zastosowanie.

Recykling książek to ekologiczna alternatywa dla wyrzucania ich do kosza na śmieci. Wiele firm zajmujących się przetwarzaniem makulatury prowadzi specjalne zbiórki książek, a uzyskany surowiec wykorzystuje do produkcji nowego papieru. W większych miastach działają punkty skupu makulatury, które przyjmują także książki, płacąc symboliczne kwoty za kilogram.

Książki mogą również stać się materiałem dla artystów i rękodzielników. Sztuka książki (ang. book art) to dziedzina wykorzystująca stare książki do tworzenia rzeźb, instalacji czy przedmiotów użytkowych. Projekty takie jak „Drugie Życie Książki” organizują warsztaty, podczas których uczestnicy uczą się przetwarzać stare książki w notesy, elementy dekoracyjne czy biżuterię.

Warto również rozważyć przekazanie zniszczonych książek do przedszkoli czy świetlic, gdzie mogą posłużyć jako materiał do zajęć plastycznych. Ilustracje z książek, ich okładki czy nawet same kartki stanowią doskonały surowiec do wycinanek, kolaży i innych kreatywnych projektów dla dzieci.

Wskazówki przed oddaniem książek

Niezależnie od wybranego sposobu przekazania książek, warto pamiętać o kilku praktycznych aspektach całego procesu. Przede wszystkim, należy przejrzeć książki przed ich oddaniem – często między stronami znajdują się notatki, zdjęcia, bilety czy inne osobiste przedmioty, które warto zachować.

Przed przekazaniem książek warto je również odświeżyć – delikatnie odkurzyć, usunąć ewentualne zabrudzenia, naprawić luźne strony. Książki w lepszym stanie mają większą szansę na znalezienie nowych właścicieli. Dobrą praktyką jest również posegregowanie książek według kategorii czy tematyki, co ułatwi ich dalszą dystrybucję.

Transport większej ilości książek może stanowić wyzwanie ze względu na ich wagę. Warto pamiętać, że wiele instytucji, szczególnie bibliotek i organizacji charytatywnych, oferuje możliwość odbioru większych darowizn bezpośrednio z domu darczyńcy. Przed podjęciem decyzji o przekazaniu dużej ilości książek warto zapytać o taką możliwość.

Oddawanie książek nie musi być jednorazowym przedsięwzięciem – warto je podzielić na mniejsze partie i przekazywać regularnie, co ułatwi zarówno proces selekcji z naszej strony, jak i przyjmowania przez instytucje. Cykliczne porządki w domowej biblioteczce pomagają utrzymać ją w dobrym stanie i zapewniają miejsce na nowe pozycje.

Pamiętaj, że każda oddana książka to potencjalna inspiracja, wiedza czy rozrywka dla kogoś innego. Oddając swoje książki w dobre ręce, przyczyniasz się do budowania społeczeństwa czytelników – wartości bezcennej w dobie cyfrowej rewolucji i spadającego zainteresowania literaturą. Twoje niepotrzebne tomy mogą otworzyć nowe światy przed kolejnymi czytelnikami, kontynuując swoją misję dzielenia się wiedzą i emocjami, które są esencją literatury.